ریشه ی کلمه نازایی از زایش و زاییدن است و دلالت بر یک امر زنانه دارد و کلمه نازایی با خود بار معنایی دارد و منجر به حس افسردگی و سرخوردگی در زنان می شود.
ناباروری چگونه تعریف می شود؟
تفکری در بسیاری از افراد وجود دارد که می پندارند ناباروری به معنای ناتوانی دائمی در بچه دار شدن است. جالب است است بدانید که این تفکر اشتباه است. گاهی اوقات به دلایل مختلف، برخی اختلالاتی در بدن فرد به وجود می آید که باعث بروز مشکلاتی در بارداری خانم ها می شود؛ اما با درمان و برطرف کردن آن ها می توان مشکل بارداری در خانم ها به صورت دائم رفع کرد.
زمانی که زوجین بعد از یک سال رابطه جنسی محافظت نشده قادر به بارداری نباشند، اصطلاحا گفته می شود نابارور هستند و علت باید مشخص گردد. ناباروری می تواند نتیجه مشکل در یکی از زوجین و یا هر دو باشد. اما خوشبختانه، روش ها و درمان های موثری برای بهبود وضعیت بارداری وجود دارد.
در حالت کلی ناباروری به معنای داشتن یک سال رابطه جنسی منظم و بدون استفاده از روش های پیشگیری برای خانم هایی است که زیر 35سال سن دارند و همچنان باردار نشده اند. مشکلات ناباروری گاه از سمت خانم ها و گاه از سمت آقایان است.
در این تعریف فاکتور سن که یک فاکتور خیلی مهم است لحاظ نشده است ولی همه ی ما می دانیم که خانم هایی که بیشتر از ۳۵ سال سن دارند یا به هر دلیلی مانند جراحی ها، شیمی درمانی، رادیوتراپی و یا ابتلا به آندومتری و… ذخیره تخمدان آن ها کاهش یافته است بازه ی زملنی از یک سال به ۶ ماه کاهش می یابد یعنی اگر بعد از ۶ ماه تلاش برلی بارداری حاملگی اتفاق نیافتد باید برای بررسی علت دقیق آن به بهترین متخصص درمان ناباروری مراجعه نمایند.
علائم و نشانه های ناباروری
خانم هایی که پس از داشتن یک سال رابطه جنسی منظم باردار نشده اند و دارای علائم و نشانه های زیر هستند باید به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنند.
- تغییرات در میل جنسی
- افزایش وزن
- ریزش غیر طبیعی و نازک شدن بافت مو
- احساس درد زیاد در حین برقراری رابطه جنسی
- بروز بی نظمی ها در دوره های عادت ماهانه
- بروز مشکلات پوستی مانند جوش و آکنه
- بروز ترشحات شیری از نوک سینه ها
- رشد موهای زائد در برخی نقاط مانند پشت لب، چانه و …
علت بروز ناباروری چیست؟
همانطور که گفتیم دلایل بروز ناباروری می تواند از سمت خانم ها و هم از سمت آقایان باشد. علل ناباروری به سه دسته کلی تقسیم می شود:
- علل زنانه
- علل مردانه
- علل غیر قابل توجیه و ناشناخته
۴۰ درصد از موارد ناباروری بر اثر عللی است که مربوط به زنان است که می تواند مربوط به تخمدان ها، لوله های رحمی، رحم و سرویکس باشد. عدم تخمک گذاری و علل مربوط به تخمدان و رحم شایع ترین علل ناباروری در زنان است.
ناباروری با ریشه ی مردانه ۳۵ از موارد ناباروری را به خود اختصاص داده است و می تواند به دلیل نارسایی بیضه، واریکوسل، اختلالات انزال و نعوظ، انسداد مجاری و مسیر های ژنیتال، ژنتیک و … باشد.
۲۵ درصد از موارد ناباروری با عللی غیر قابل توجیه رخ می دهد.
یکی از شایع ترین علائم ناباروری، این است که فرد باردار نمی شود و علامت بارز دیگری وجود ندارد. گاها ممکن است خانمی که نابارور است، سیکل قاعدگی نامنظمی داشته باشد و یا پریود نشود. در برخی موارد، ممکن است علائمی از مشکلات هورمونی در مردان نیز مشاهد شود مانند رشد موهای زائد و یا اختلالات جنسی.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
معمولا تا قبل از یک سال عدم موفقیت در بارداری، نیازی به مراجعه به پزشک نیست. با این حال، مشورت پزشک برای خانم ها با شرایط زیر توصیه می شود:
- سقط های مکرر
- تحت درمان سرطان بودن
- نامنظم بودن و یا قطع سیکل قاعدگی
- سیکل های قاعدگی همراه با درد شدید
- تشخیص آندومتریوز و یا بیماری التهابی لگن
- شش ماه عدم موفقیت در بارداری در خانم های بالای سی و پنج سال
آقایان نیز در شرایط زیر باید به پزشک مراجعه کنند:
- پایین بودن تعداد اسپرم ها و یا دیگر مشکلات مربوطه
- سابقه مشکلات مربوط به پروستات و بیضه ها
- متورم شدن کیسه بیضه
- سابقه خانوادگی مشکلات ناباروری
علت ناباروری در مردان
همانطور که بارها ذکر کردیم مشکلات ناباروری تنها از سمت خانم ها نیست و در بعضی موارد این آقایان هستند که دچار برخی مشکلات برای بارداری می شوند. علائم و نشانه های زیر می تواند به فرد این آگاهی را بدهد که پزشک مراجعه کند. جهت بارداری، تمام مراحل تخمک گذاری و یا لقاح باید به درستی طی شود. نکته ای که باید به آن اشاره کنیم این است که ناباروری می تواند از سوی مرد، زن و یا هر دو باشد.
- تولید و یا عملکرد غیر طبیعی اسپرم
- مشکلاتی در انتقال اسپرم مانند انزال زودرس و یا مشکلات ژنتیکی مانند مسدود شدن بیضه و یا آسیب ارگان های تناسلی
- تماس بیش از حد با فاکتورهای محیطی مانند مواد شیمایی، استعمال دخانیات و یا مصرف مشروبات الکلی
- آسیب های ناشی از سرطان و روش های درمانی مربوطه
- مسدود شدن مجاری اسپرم
- کم شدن تولید اسپرم بی از حد معمول
- بروز درد و برآمدگی بر روی بیضه ها
- کوچک و سفت بودن بیضه ها
- بروز برخی مشکلات در انزال آقایان
- مشکلات نعوظ در آقایان
- بروز اختلالاتی در رشد موها
- کم شدن میل جنسی
علت ناباروری در زنان
مشکلات بسیاری در بدن خانم ها به وجود می آید که باعث ناباروری آن ها می شود. در اصل دلایل مختلفی برای ناباروری وجود دارد که باید آن ها را درمان کرد. برخی از این دلایل عبارتند از:
- ترشحاتی که از دهانه رحم خارج می شود و باعث آسیب رسیدن به اسپرم می شود.
- مسدود شدن لوله های رحمی. در صورت مسدود شدن این لوله ها، اسپرم ها به داخل رحم منتقل نمی شوند.
- ابتلا به بیماری سندروم تخمدان پلی کیستیک. ای بیماری می تواند باعث بروز برخی اختلالات در تخمک گذاری شود.
- اختلالات تخمک گذاری
- ناهنجاری های رحم و دهانه رحم
- انسداد و یا آسیب لوله های فالوپ
- آندومتریوز
- چسبندگی رحمی
- سرطان و درمان های مربوطه
از جمله عوامل موثر در بروز ناباروری می توان به بالا رفتن سن، استعمال دخانیات، مصرف مشروبات الکلی، چاقی و یا وزن پایین اشاره کرد.
پیشگیری از بروز ناباروری
موردی که باید به آن اشاره کنیم این است که در برخی موارد، راهی برای پیشگیری از بروز ناباروری وجود ندارد. از جمله اقداماتی که می توانند در پیشگیری از بروز ناباروری موثر باشند، عبارتند از:
آقایان باید:
- استعمال دخانیات و یا مصرف مشروبات الکلی را قطع کنند
- از قرارگیری در وان با آب داغ خودداری کنند
- از تماس بیش از حد با مواد شیمیایی خودداری کنند
- مصرف داروهایی که بر روی توان باروری تاثیر می گذارند را محدود کنند
- ورزش کنند
خانم ها باید:
- از استعمال سیگار و دخانیات خودداری نمایند.
- مصرف قهوه و کافئین را محدود کنند
- ورزش کنند
- وزن ایده آل را خود را حفظ کنند
زوجینی که خواهان بچه دار شدن هستند، باید چند روز قبل و بعد از تخمک گذاری رابطه جنسی داشته باشند.
ناباروری چگونه تشخیص داده می شود؟
قبل از انجام هر گونه تست، عادات جنسی زوجین بررسی و توصیه هایی در خصوص بهبود شانس بارداری ارائه خواهد شد. در برخی موارد، هیچ گونه دلیل مشخصی برای ناباروری وجود ندارد.
تست های تشخیص ناباروری در مردان
مردان برای باروری باید اسپرم های سالم و کافی داشته باشند تا بتوانند در واژن به جریان در بیایند و به تخمک برسند.
ممکن است نیاز به انجام معاینات فیزیکی باشد. از جمله تست های تشخیص ناباروری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آنالیز مایع منی
- تست های هورمونی و بررسی سطح تستوسترون و دیگر هورمون های مردانه
- تست های ژنتیکی
- بیوپسی بیضه
- تست های تصویربرداری مانند MRI، سونوگرافی بیضه
تست های تشخیص ناباروری در زنان
در خانم ها، تخمک گذاری باید به طور مرتب انجام و تخمک از تخمدان ها آزاد شود. تخمک ها باید از لوله های فالوپ عبور کنند و به اسپرم برسند. جهت تشخیص ناباروی، معاینه فیزیکی توسط پزشک نیز انجام خواهد شد. دیگر تست های تشخیصی عبارتند از:
- آزمایش خون و بررسی سطح هورمون ها
- هیستروسالپینگوگرافی. این تست وضعیت رحم و لوله های فالوپ، هر گونه انسداد و یا مشکل موجود را بررسی می کند.
- تست های هورمونی به منظور اندازه گیری سطح هورمون ها
- تست های تصویربرداری
ممکن است بسته به شرایط موجود و در موارد نادر، تست های تشخیصی زیر نیز از سوی پزشک تجویز گردد:
- هیستروسکوپی. در طول این تست، لوله ای ظریف از راه دهانه رحم وارد رحم می شود و هر گونه ناهنجاری مشخص خواهد شد.
- لاپاراسکوپی. جراحی با میزان تهاجم پایین که برش ریزی زیر ناف زده می شود و لاپاراسکوپ، جزئیاتی از تخمدان ها، رحم و لوله های فالوپ را در اختیار قرار می دهد.
درمان ناباروری
درمان ناباروری با توجه به:
- علت بروز
- مدت زمان ناباروری
- سن زوجین
- اولویت های فردی
در نظر گرفته می شود. درمان هایی که برای مردان در نظر گرفته می شود، عبارت است از:
- تغییر در سبک زندگی
- مصرف دارو با هدف بهبود تعداد و کیفیت اسپرم ها
- جراحی. در برخی موارد مانند انسداد اسپرم و یا واریکوسل، نیاز به انجام جراحی می باشد.
- گرفتن اسپرم. زمانی که مشکلاتی در انزال وجود داشته باشد و یا اسپرمی در مایع انزال یافت نشود، اسپرم به روش های کمکی گرفته خواهد شد.
درمان هایی که برای خانم ها در نظر گرفته می شود، عبارتند از:
- تحریک تخمک گذاری با مصرف دارو
- لقاح داخل رحمی (IUI). در این روش، اسپرم سالم گرفته شده از مرد، مستقیما داخل رحم کاشته می شود. این روش باید در زمان تخمک گذاری انجام شود.
- جراحی و احیای باروری. مشکلات مربوط به رحم مانند پولیپ، اسکار داخل رحمی و یا فیبروم با جراحی هیستروسکوپی درمان می شوند.
- لقاح خارج رحمی (IVF). این روش شامل گرفتن اسپرم و تخمک، لقاح در محیط آزمایشگاهی و کاشت رویان داخل رحم می شود. چند روز بعد از کاشت، به منظور اطمینان از بارداری، آزمایش خون داده خواهد شد.
خلاصه مطلب
بسیاری از زوجین بعد از یک سال رابطه حنسی محافظت نشده و یا خانم های بالای سی و پنج سال بعد از شش ماه رابطه، نمی توانند باردار شوند که چنین شرایطی با عنوان ناباروری در نظر گرفته می شود. آن چه که اهمیت دارد این است که علت ناباروی تشخیص و درمان موثرتر در نظر گرفته شود.
نکته مهمی که در پایان باید به آن اشاره کنیم این است که ناباروری تنها یک مشکل زنانه نیست و عوامل مردانه نیز می توانند دخیل باشند.