رابطه جنسی بخشی طبیعی و مهم از زندگی بسیاری از افراد است که معمولاً با احساس نزدیکی، لذت و رضایت همراه است. با این حال، گاهی ممکن است تجربه‌ای که باید دل‌پذیر باشد، با احساس درد همراه شود. احساس درد در حین یا پس از رابطه جنسی مسئله‌ای رایج‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود و می‌تواند دلایل مختلفی، چه جسمی و چه روانی، داشته باشد. آگاهی از علت‌های این درد و راه‌های مدیریت آن نه‌تنها به حفظ سلامت جنسی کمک می‌کند، بلکه به بهبود کیفیت رابطه عاطفی نیز منجر می‌شود. در این مطلب از سایت دکتر مهشید کریمی به زبان ساده و با نگاهی علمی، به بررسی درد در رابطه جنسی مهم خواهیم پرداخت.
درد در رابطه جنسی چیست؟ (دیسپارونی چیست)
درد در رابطه جنسی، که به آن دیسپارونی (Dyspareunia) گفته می‌شود، به احساس درد مداوم یا تکرارشونده‌ای گفته می‌شود که در حین دخول یا بعد از آن تجربه می‌شود. این درد ممکن است سطحی (در ناحیه دهانه واژن) یا عمیق (در داخل لگن) باشد و شدت آن از ناراحتی خفیف تا درد شدید متغیر است. دیسپارونی هم در زنان و هم در مردان ممکن است رخ دهد، اما در زنان بسیار شایع‌تر است. دیسپارونی یک علامت است، نه یک بیماری مستقل. این مشکل ممکن است دلایل جسمی مانند خشکی واژن، عفونت‌ها، مشکلات ساختاری یا هورمونی داشته باشد، یا به دلایل روانی مانند اضطراب، استرس، تجربه‌های ناخوشایند یا نبود آمادگی ذهنی برای رابطه جنسی بروز کند.
درد هنگام نزديكي نشانه چيست؟
درد در رابطه جنسی، که در اصطلاح پزشکی به آن دیسپارونیا (Dyspareunia) گفته می‌شود، نشانه‌ای است که می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ گاهی ساده و موقتی و گاهی نیازمند بررسی و درمان تخصصی. این درد ممکن است در ابتدای رابطه، در حین آن یا پس از پایان نزدیکی احساس شود. در ادامه، مهم‌ترین دلایل احتمالی درد هنگام نزدیکی را مرور می‌کنیم:
خشکی واژن
خشکی واژن یکی از رایج‌ترین دلایل احساس درد هنگام رابطه جنسی در زنان است. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که واژن روان‌کاری طبیعی کافی نداشته باشد. کاهش سطح هورمون استروژن، به‌ویژه در دوران یائسگی، پس از زایمان، در دوران شیردهی یا حتی در زمان استفاده از قرص‌های ضدبارداری، می‌تواند موجب خشکی واژن شود.
افزون بر آن، استرس مزمن، اضطراب، مصرف برخی داروها مانند داروهای ضدافسردگی، آنتی‌هیستامین‌ها یا داروهای شیمی‌درمانی نیز ممکن است تعادل طبیعی ترشحات واژن را بر هم بزند. این خشکی باعث سوزش، خارش و درد در رابطه جنسی می‌شود و گاهی منجر به پارگی‌های کوچک در بافت واژن نیز می‌گردد.
عفونت‌ها
عفونت‌های واژن، اعم از قارچی، باکتریایی یا ویروسی، از دیگر دلایل شایع درد در رابطه جنسی هستند. عفونت‌های قارچی مانند کاندیدا معمولاً باعث خارش، سوزش و ترشحات غلیظ می‌شوند. عفونت‌های باکتریایی نیز با بوی نامطبوع و التهاب همراه‌اند.
همچنین، عفونت‌های مقاربتی (STD) نظیر کلامیدیا، سوزاک یا تبخال تناسلی ممکن است باعث درد قابل توجه، ترشح‌های غیرطبیعی یا حتی خون‌ریزی پس از رابطه جنسی شوند. درمان زودهنگام این عفونت‌ها برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر بسیار مهم است.
مشکلات پزشکی
برخی بیماری‌ها و اختلالات جسمی می‌توانند باعث درد در رابطه جنسی در هنگام نزدیکی شوند. برای مثال:
- اندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که بافت داخلی رحم در خارج از آن رشد کند و می‌تواند باعث درد لگنی شدید شود.
- کیست‌های تخمدان یا فیبروم‌های رحمی، بسته به اندازه و محل قرارگیری، ممکن است هنگام دخول فشار و درد ایجاد کنند.
- همچنین، چسبندگی لگن به دنبال جراحی‌ها یا عفونت‌های قبلی ممکن است حرکت طبیعی اندام‌های تناسلی را محدود کرده و منجر به درد مزمن شود.
مشکلات روانی و احساسی
عوامل روان‌شناختی نقش مهمی در تجربه جنسی ایفا می‌کنند. استرس روزمره، اضطراب‌های عملکردی، افسردگی یا سابقه سوءاستفاده جنسی می‌توانند باعث شوند عضلات واژن به‌طور ناخودآگاه منقبض شوند و ورود آلت تناسلی دردناک شود.
افزون بر این، نبود اعتماد یا احساس امنیت در رابطه عاطفی نیز می‌تواند بدن را در برابر نزدیکی واکنش‌پذیر و مقاوم کند. درمان این نوع درد معمولاً نیاز به حمایت روان‌شناختی یا مشاوره جنسی دارد.
عدم تحریک کافی
یکی از اصول اساسی در یک رابطه جنسی سالم، وجود پیش‌نوازی و تحریک کافی پیش از دخول است. در صورتی که بدن زن به‌طور کامل برانگیخته نشده باشد، واژن روان‌کاری طبیعی پیدا نمی‌کند و این موضوع می‌تواند موجب اصطکاک دردناک در هنگام دخول شود. تحریک ناکافی نه‌تنها باعث ناراحتی جسمی می‌شود، بلکه می‌تواند احساس ناخوشایند و بی‌میلی نسبت به رابطه جنسی در بلندمدت ایجاد کند.
اختلالات کف لگن
کف لگن شامل گروهی از عضلات است که از مثانه، رحم و روده پشتیبانی می‌کنند. ضعف این عضلات یا انقباضات غیرارادی و بیش از حد آن‌ها می‌تواند باعث درد در رابطه جنسی شود. در برخی زنان، این عضلات به دلیل زایمان‌های متعدد، افزایش سن یا اضطراب جنسی دچار مشکل می‌شوند. این حالت ممکن است با سوزش، احساس فشار، یا درد موضعی همراه باشد. درمان شامل فیزیوتراپی تخصصی کف لگن یا تمرینات تقویت عضلات این ناحیه است.
دکتر مهشید کریمی، بهترین متخصص زنان در تهران، با تجربه در تشخیص و درمان درد در رابطه جنسی به بیماران کمک می‌کند تا کیفیت زندگی زناشویی خود را بهبود دهند.
دکتر مهشید کریمی
متخصص زنان، زایمان و جراحی های زیبایی زنان فلوشیپ فوق تخصصی ناباروری
سابقه بیش از 100 جراحی موفق زیبایی زنان
تهران، خیابان قائم مقام فراهانی
تشخیص درد هنگام مقاربت چگونه انجام می شود؟
تشخیص درد در رابطه جنسی (دیسپارونیا) نیازمند یک بررسی دقیق و چندجانبه است تا علت اصلی آن مشخص شود. پزشک برای رسیدن به تشخیص درست، معمولاً از ترکیبی از گفت‌وگو، معاینه فیزیکی و در صورت لزوم، آزمایش‌های تکمیلی استفاده می‌کند. مراحل تشخیص علت عبارت‌اند از:
۱. گفت‌وگوی بالینی (مصاحبه پزشکی)
پزشک ابتدا سؤالاتی درباره تاریخچه پزشکی و جنسی فرد مطرح می‌کند. این سؤالات شامل موارد زیر است:
- درد دقیقاً در کدام ناحیه احساس می‌شود؟ (سطحی یا عمیق)
- درد از چه زمانی شروع شده است؟
- آیا درد در هر بار رابطه وجود دارد یا فقط گاهی؟
- رابطه با تحریک و میل کافی شروع می‌شود یا نه؟
- آیا سابقه عفونت، جراحی، زایمان یا بیماری خاصی وجود دارد؟
- آیا هنگام ادرار کردن یا در زمان قاعدگی هم دردی وجود دارد؟
- آیا مشکلاتی در رابطه عاطفی، استرس یا اضطراب وجود دارد؟
پاسخ به این سؤالات به پزشک کمک می‌کند تا بین دلایل جسمی و روانی تمایز قائل شود.
۲. معاینه فیزیکی و لگنی
در گام بعد، پزشک با انجام معاینه لگنی بررسی می‌کند که آیا علائمی از التهاب، عفونت، خشکی، زخم یا اختلال عضلانی در ناحیه تناسلی وجود دارد یا نه. این معاینه شامل موارد زیر است:
- بررسی دهانه واژن و بافت‌های اطراف
- معاینه واژینال برای بررسی رحم، تخمدان‌ها و عضلات کف لگن
- مشاهده واکنش بدن به لمس یا فشار
در صورت انقباض شدید عضلات واژن یا درد موضعی، ممکن است پزشک به واژینیسموس یا اختلال عضلات کف لگن مشکوک شود.
۳. آزمایش‌های تکمیلی (در صورت نیاز)
اگر پزشک به علت خاصی مشکوک باشد، ممکن است آزمایش‌های زیر را درخواست کند:
- آزمایش‌های واژینال: برای بررسی وجود عفونت‌های قارچی، باکتریایی یا ویروسی
- آزمایش ادرار یا خون: برای تشخیص التهاب یا عفونت سیستمیک
- آزمایش‌های هورمونی: به‌ویژه در زنان یائسه یا دارای خشکی واژن
- سونوگرافی لگن: برای بررسی مشکلات رحمی، تخمدان‌ها، کیست‌ها یا فیبروم‌ها
- MRI یا لاپاراسکوپی: در صورت مشکوک بودن به اندومتریوز یا چسبندگی‌های داخلی
۴. ارزیابی روان‌شناختی (در صورت نیاز)
اگر معاینه جسمی علت مشخصی را نشان ندهد، پزشک ممکن است بیمار را به روان‌درمانگر یا مشاور جنسی ارجاع دهد تا عوامل روان‌شناختی مانند اضطراب، افسردگی یا ترس از رابطه جنسی بررسی شوند.
تزریق چربی به کلیتوریس می‌تواند با افزایش حساسیت و بهبود خون‌رسانی، علاوه بر کاهش درد در رابطه جنسی، باعث افزایش لذت جنسی نیز شود.
درمان درد در رابطه جنسی چیست؟
درمان درد در رابطه جنسی (دیسپارونیا) به علت اصلی ایجاد درد بستگی دارد و معمولاً ترکیبی از درمان‌های پزشکی، رفتاری و در صورت نیاز، روان‌شناختی است. هدف اصلی درمان، کاهش درد، افزایش رضایت جنسی و بهبود کیفیت زندگی فرد و رابطه زناشویی اوست. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های درمانی براساس علت درد را برسی می‌کنیم:
۱. درمان خشکی واژن
اگر درد ناشی از خشکی واژن باشد، پزشک ممکن است روش‌های زیر را توصیه کند:
- استفاده از روان‌کننده‌ها (لوبریکانت‌ها) پایه آب قبل از نزدیکی
- کرم‌ها یا شیاف‌های استروژنی موضعی برای زنانی که یائسگی را تجربه می‌کنند یا دچار کاهش استروژن هستند
- کرم‌های مرطوب‌کننده واژن برای استفاده منظم جهت حفظ رطوبت طبیعی واژن
- درمان‌های خوراکی برای بهبود تعادل هورمونی در صورت نیاز
۲. درمان عفونت‌ها
در صورتی که درد در رابطه جنسی به دلیل عفونت‌های واژینال یا مقاربتی باشد، پزشک با توجه به نوع عفونت، داروی مناسب تجویز می‌کند:
- ضدقارچ‌ها برای درمان عفونت‌های قارچی (مانند کاندیدا)
- آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت‌های باکتریایی یا مقاربتی (مانند کلامیدیا، سوزاک)
- ضدویروس‌ها در صورت وجود تبخال تناسلی یا HPV
در این موارد، درمان هم‌زمان شریک جنسی نیز ممکن است لازم باشد.
۳. درمان مشکلات پزشکی زمینه‌ای
اگر دلیل درد یکی از بیماری‌های داخلی باشد (مانند اندومتریوز، کیست تخمدان، فیبروم رحم یا چسبندگی لگن)، پزشک ممکن است یکی از راه‌های زیر را در پیش گیرد:
- داروهای هورمونی برای کاهش علائم اندومتریوز یا فیبروم
- عمل جراحی در موارد شدید یا مقاوم (مانند برداشتن کیست یا آزادسازی چسبندگی‌ها)
- سونوگرافی یا MRI برای پیگیری پیشرفت درمان
۴. درمان مشکلات روانی و اضطراب جنسی
اگر عوامل روان‌شناختی مانند اضطراب، ترس، خاطرات منفی یا استرس رابطه‌ای موجب درد شده باشند، درمان معمولاً شامل موارد زیر است:
- روان‌درمانی فردی یا زوجی با متخصص سلامت روان یا مشاور جنسی
- رفتاردرمانی شناختی (CBT) برای کاهش اضطراب و تغییر باورهای منفی درباره رابطه جنسی
- آموزش جنسی برای آشنایی بهتر با بدن، افزایش اعتماد به نفس و بهبود رابطه عاطفی با شریک جنسی
۵. درمان اختلالات عضلات کف لگن
در صورت تشخیص اختلال در عضلات کف لگن مانند انقباضات غیرارادی یا واژینیسموس، درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فیزیوتراپی تخصصی کف لگن برای تقویت یا کاهش انقباض عضلات
- تمرینات کششی و آرام‌سازی عضلات با راهنمایی فیزیوتراپیست
- تمرین با دیلاتور واژینال برای افزایش تحمل بافت واژن به دخول، مرحله به مرحله
- تمرینات کگل برای تقویت کنترل عضلات در زنان مبتلا به ضعف کف لگن
۶. اصلاح رفتار جنسی و افزایش پیش‌نوازی
در مواردی که درد در رابطه جنسی ناشی از عدم تحریک کافی یا شروع سریع رابطه است، رعایت موارد زیر توصیه می‌شود:
- افزایش مدت پیش‌نوازی و ارتباط صمیمانه پیش از نزدیکی
- برقراری گفت‌وگو با شریک جنسی برای تنظیم سرعت و نحوه رابطه
- انتخاب پوزیشن‌هایی که فشار کمتری به واژن وارد می‌کنند
- توقف رابطه در صورت بروز درد و آغاز مجدد تنها در شرایط راحتی کامل
درد هنگام دخول تا کی ادامه دارد؟
پاسخ به این سؤال به علت درد بستگی دارد. در بسیاری از موارد، درد دخول موقتی است و با درمان علت زمینه‌ای برطرف می‌شود. به طور کلی:
- اگر درد به دلیل خشکی واژن، عفونت یا تحریک ناکافی باشد، معمولاً با درمان مناسب یا استفاده از روان‌کننده‌ها خیلی سریع برطرف می‌شود.
- اگر درد ناشی از بیماری‌های مزمن مانند اندومتریوز، واژینیسموس یا اختلالات عضلات کف لگن باشد، ممکن است نیاز به درمان تخصصی، فیزیوتراپی یا مشاوره جنسی داشته باشد و زمان بهبودی طولانی‌تر شود.
- اگر علت درد روانی یا احساسی باشد، درمان ممکن است شامل روان‌درمانی، آموزش جنسی یا بهبود کیفیت رابطه عاطفی باشد که در این موارد نیز زمان برطرف شدن درد به شرایط فرد بستگی دارد.
سخن پایانی
درد در رابطه جنسی، هرچند موضوعی نسبتاً رایج است، اما نباید آن را نادیده گرفت یا تحمل کرد. این نوع درد می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل جسمی، روانی یا ارتباطی باشد که نیازمند توجه و درمان است. آگاهی از علل مختلف این درد، گام نخست در مسیر درمان آن محسوب می‌شود. با مراجعه به پزشک متخصص، گفت‌وگوی صادقانه با شریک زندگی و استفاده از راهکارهای درمانی مناسب، می‌توان کیفیت زندگی جنسی را بهبود بخشید و از تجربه‌ای سالم، رضایت‌بخش و بدون درد لذت برد. سکوت در برابر درد جنسی، نه‌تنها سلامت جسم و روان را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند رابطه عاطفی را نیز تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، رسیدگی به این موضوع نشانه‌ای از مسئولیت‌پذیری در قبال سلامت فردی و روابط انسانی است.
